YETİŞTİRME TAZMİNATININ BİR KURUM OLARAK ORTAYA ÇIKIŞI
Avrupa Adalet Divanı’nın 15 Aralık 1995 tarihli meşhur Bosman Kararları, futbol sektöründe önemli değişikliklerin yaşanmasına sebep olmuştur. Karar, Belçika’nın RFC Liège takımında forma giyen Jean-Marc Bosman isimli futbolcunun başka bir takıma transfer olmasına engel tekil eden bonservis bedeli sorununa dayanmaktadır.
Avrupa Adalet Divanı konuya ilişkin gerekçeli kararında;
1) Öncelikle, futbolun bir ekonomik sektör olarak kabul edilmesi gerektiğini; futbol dahil tüm profesyonel spor dallarının, birer ekonomik alan ve aktivite olarak görülmesi gerektiğini;
2) Avrupa Topluluğu vatandaşı futbolcuların, kontratlarının bitiminin ardından bonservis gibi kısıtlamalarla transferlerinin engellenmesinin hiçbir hukuki dayanağı olmadığını;
3) AB vatandaşı futbolcuların milliyetlerine dayalı herhangi bir kısıtlamanın (en fazla 5 yabancı oyuncu oynatma kuralı) milli takımlar dışında, yapılmasının yasadışı olduğunu;
4) Bu konuda kulüpler tarafından yapılacak rekabeti engelleyici centilmenlik anlaşmalarının Avrupa Komisyonu tarafından en ağır şekilde cezalandırılacağını;
5) Bu kararların, bundan sonraki gelişmelere de kaynak olacağını;
Açıkça hükme bağlamıştır.
Söz konusu karar ile birlikte futbolcuların çalışma özgürlüğü güvence altına alınmış, sözleşme süreleri dolan futbolcuların kulüplerine bonservis bedeli ödenmesine gerek olmaksızın başka bir kulübe transfer edilmelerinin önü açılmıştır. Ancak bu karar aynı zamanda, futbolcu yetiştirmek için yıllarca emek harcayan kulüplerin sözleşme sonunda hak kaybına uğramasına neden olmuş, bunun üzerine futbolcu yetiştiren kulüpleri desteklemek amacıyla yetiştirme tazminatı bir kurum olarak spor mevzuatı içerisine dâhil edilmiştir.
YETİŞTİRME TAZMİNATI İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER
TFF Profesyonel Futbolcuların Statüleri ve Transferleri Talimatı (PFSTT)[2] md. 16’da yetiştirme tazminatı kurumu düzenleme altına alınmıştır. PFSTT md.16 ile getirilen düzenleme Türk Kulüpleri arasında gerçekleştirilen transferlerde dikkate alınmakta; uluslararası transferlerde FIFA Oyuncuların Statüsü ve Transferleri Hakkında Yönetmelik (RSTP) hükümleri uygulama alanı bulmaktadır.
Konuya ilişkin olarak TFF PFSTT md. 16/1’de; “Futbolcuların eğitimi ve yetiştirilmesi 12–23 yaşları arasında gerçekleşir. Yetiştirme tazminatının hesaplanmasında TFF kayıtları esas alınır ve hesaplama eğitimin fiilen başladığı tarihten itibaren yapılır.” ifadelerine yer verilmiştir. PFSTT md. 16/4 ise; “Tazminat kural olarak 23 yaşın doldurulmasına kadar futbolcunun profesyonel olarak yapacağı tüm transferlerinde ödenir. Geçici transferlerde futbolcuyu geçici olarak transfer eden kulüp bu döneme denk gelen yetiştirme tazminatına hak kazanır.” şeklinde olup ilgili madde hükümlerinden de anlaşılacağı üzere yetiştirme tazminatı kural olarak 12 yaşından itibaren başlamak üzere oyuncu yetiştiren kulüplere 23 yaşın doldurulmasına kadar futbolcunun profesyonel olarak yapacağı tüm transferlerinde ödenir. Bir başka anlatımla futbolcunun 23 yaşını doldurması halinde kulüp değiştirmelerinde yetiştirme tazminatı ödenmez. (TFF PFSTT md. 16/8)
TFF PFSTT md. 16/6’ya göre; kural olarak yetiştirme tazminatının mevcudiyeti, fesih tazminatının uygulanmasına engel teşkil etmez. Ancak sözleşmenin kulüp tarafından haksız veya futbolcu tarafından haklı sebeple feshi halinde, söz konusu kulüp yetiştirme tazminatına hak kazanamaz.
a)Yetiştirme Tazminatının Hesaplanması
Yetiştirme tazminatının nasıl hesaplanacağı TFF PFSTT’de düzenleme altına alınmıştır. Buna göre yetiştirme tazminatının hesaplanmasında TFF kayıtları esas alınır ve hesaplama eğitimin fiilen başladığı tarihten itibaren yapılır.
Ayrıca belirtilmelidir ki yetiştirme tazminatının hesabında kulüpler, yetiştirme yatırımlarına göre dört ayrı kategoriye ayrılır. TFF, her yıl birinci transfer ve tescil döneminden önce kulüplerin dâhil olduğu kategorileri ve bu kategorilerin sezonluk yetiştirme tazminatı miktarlarını tespit ve ilan eder. Hesaplamalarda, kulüplerin ilgili transferin yapıldığı tarihte bulundukları kategorileri esas alınır.
TFF PFSTT’nin 16/9. maddesinde de belirtilmiş olduğu üzere yetiştirme tazminatının hesaplanması ve ödenmesine ilişkin esaslar talimatın Ek-1. maddesinde düzenlenmiştir:
a.1.Profesyonelliğe Geçişte Tazminatın Hesaplanması ve Ödenmesi
Futbolcunun ilk profesyonelliğe geçişinde yetiştirme tazminatı, futbolcuyu yetiştiren kulüplerin kategorileri ve bu kategoriler için TFF tarafından belirlenmiş sezonluk yetiştirme tazminatı miktarı esas alınarak hesaplanır.
Bununla birlikte, genç futbolculara ait yetiştirme tazminatının yüksek seviyede saptanmaması için futbolcunun 12. yaşına girdiği ve 15. yaşını tamamladığı sezonun sonuna kadar olan dört sezonluk transfer ve tescil döneminde, kulüplerin kategorilerine bakılmaksızın dördüncü kategorinin sezonluk yetiştirme tazminatı masraflarına dayanılarak yetiştirme tazminatı hesaplanır. Bunun için futbolcuyu 12 yaşından itibaren yetiştiren eski kulüplerin kategorilerindeki yetiştirme tazminatı miktarı o kulüpteki amatör olarak tescilli olduğu sezon sayısı ile çarpılır. Aynı sezon içerisinde birden fazla kulübe tescili yapılmış amatör futbolcuların profesyonelliğe geçmeleri halinde, o sezon içerisinde sadece en son tescil edildiği kulübün yetiştirme tazminatı talep etme hakkı vardır.
Bu şekilde ortaya çıkan yetiştirme tazminatı, ilgili kulüp veya kulüplere, futbolcu ile profesyonellik sözleşmesi imzalayan yeni kulüp tarafından sözleşmenin tescilinden önce ödenir veya bu kulüplere ödenmek üzere TFF nezdinde depo edilir. Tazminatı depo eden kulüp, bu tarihten itibaren 30 gün içinde, yetiştirme tazminatı ödemekle yükümlü olmadığına dair kesinleşmiş bir karar ibraz etmez veya feshin haklılığı veya haksızlığına dair bir dava açıldığını belgelemez ise depo edilen tazminat, diğer tarafa ödenir. Feshin haklılığı veya haksızlığına dair dava açılması halinde tazminat, davada verilecek kararın kesinleşmesine kadar depo edilerek karara uygun şekilde ilgili tarafa iade edilir veya ödenir. Söz konusu ödemenin yapıldığını gösteren belgeler TFF’ye ibraz edilmedikçe sözleşme tescil edilmez.
TFF Yönetim Kurulu tarafından karara bağlanan 2023-2024 Futbol Sezonu İlan Edilmesi Gereken Hususlar[3] incelendiğinde; sezonluk yetiştirme tazminatlarının;
- Birinci kategoride yer alan Süper Lig Kulüpleri için 500.000 TL,
- İkinci kategoride yer alan TFF 1. Lig Kulüpleri için 250.000 TL,
- Üçüncü kategoride yer alan TFF 2. Lig Kulüpleri için 100.000 TL,
- Dördüncü Kategoride yer alan TFF 3. Lig Kulüpleri ve Amatör Liglerde Yer Alan Kulüpler için 50.000 TL
Olarak belirlendiği görülmektedir.
a.2. Futbolcunun Profesyonel Statüsünü Bozmadan Yapacağı Müteakip Transferlerde Yetiştirme Tazminatının Hesaplanması ve Ödenmesi:
a.2.1. Profesyonel futbolcunun alt kategoriden üst kategoride bir kulübe transfer olması halinde;
- a) Eski kulübün söz konusu futbolcu için daha önce ödemiş olduğu yetiştirme tazminatı,
- b) Ayrıca, eski kulübündeki tescil süresi ile futbolcunun transfer olduğu kulübün kategorisi için TFF tarafından belirlenmiş sezonluk yetiştirme tazminatının çarpımı ile ortaya çıkan futbolcunun son kulübündeki yetiştirme tazminatı,
Yeni kulüp tarafından futbolcunun sözleşmesinin sona erdiği kulübe ödenir.
Ayrıca futbolcunun aynı sezon içerisinde daha üst kategorideki bir kulübe transfer olması halinde, futbolcunun son kulübünün yetiştirme tazminatı hakları saklı kalmak kaydı ile önceki kulübün yetiştirme tazminatından kaynaklanan kaybı yeni kulüp tarafından ödenir.
Futbolcunun son kulübüne tescil süresinin bir sezondan az olması halinde, yetiştirme tazminatı hesabında bir sezonluk tazminat tutarı esas alınır.
a.2.2. Profesyonel futbolcunun aynı kategorilerdeki kulüpler arasında transfer olması halinde;
Futbolcunun en son kayıtlı olduğu kulüpteki tescil süresi dikkate alınarak, son kulüpteki tescilli olduğu sezon sayısı ile Federasyonca o kategori için belirlenmiş olan sezonluk yetiştirme tazminatının çarpımı ile hesaplanan yetiştirme tazminatı, futbolcunun kayıtlı olduğu son kulübe, yeni kulüp tarafından ödenir.
- ve 4. kategorilerdeki bir futbolcunun aynı kategori içerisinde kulüp değiştirmesi halinde, kayıtlı olduğu son kulübün önceki transfer için ödemiş olduğu yetiştirme tazminatı yeni kulüp tarafından ayrıca ödenir.
Ayrıca, futbolcunun aynı sezon içerisinde üst kategorideki bir kulübe transfer olması halinde, futbolcunun son kulübünün yetiştirme tazminatı hakları saklı kalmak kaydı ile önceki kulübün yetiştirme tazminatından kaynaklanan kaybı yeni kulüp tarafından ödenir.
Futbolcunun son kulübüne tescil süresinin bir sezondan az olması halinde, yetiştirme tazminatı hesabında bir sezonluk tazminat tutarı esas alınır.
a.2.3.Profesyonel futbolcunun yüksek kategorideki bir kulüpten düşük kategorideki bir kulübe transfer olması halinde;
Futbolcunun transfer olduğu kulübün kategorisine bakılarak yetiştirme tazminatı hesaplanır. Hesaplama en son kulüpteki tescilli olduğu sezon sayısı ile transfer olduğu kulüp için TFF tarafından belirlenmiş sezonluk yetiştirme tazminatının tutarı ile çarpılarak yapılır. Ortaya çıkan yetiştirme tazminatı futbolcunun yeni kulübü tarafından en son tescilli olduğu kulübe ödenir.
Ayrıca, futbolcunun aynı sezon içerisinde üst kategorideki bir kulübe transfer olması halinde, futbolcunun son kulübünün yetiştirme tazminatı hakları saklı kalmak kaydı ile önceki kulübün yetiştirme tazminatından kaynaklanan kaybı yeni kulüp tarafından ödenir.
Futbolcunun son kulübüne tescil süresinin bir sezondan az olması halinde, yetiştirme tazminatı hesabında bir sezonluk tazminat tutarı esas alınır.
Önemle belirtmek gerekir ki TFF PFSTT Ek-1’de de yer aldığı üzere tüm bu hallerde söz konusu ödemelerin yapıldığı belgelendirilmeden veya tazminat tutarları ilgili kulübe ödenmek üzere TFF nezdinde depo edilmeden futbolcunun yeni kulübü adına tescili gerçekleştirilmez. Tazminatı depo eden kulüp, bu tarihten itibaren 30 gün içinde, yetiştirme tazminatı ödemekle yükümlü olmadığına dair kesinleşmiş bir karar ibraz etmez veya feshin haklılığı veya haksızlığına dair bir dava açıldığını belgelemez ise depo edilen tazminat, diğer tarafa ödenir. Feshin haklılığı veya haksızlığına dair dava açılması halinde tazminat, davada verilecek kararın kesinleşmesine kadar depo edilerek karara uygun şekilde ilgili tarafa iade edilir veya ödenir.
UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM MERCİİ
TFF PFSTT md.16/3 uyarınca yetiştirme tazminatının ilgili kulüplerin rızasıyla belirlenmesi ve ödenmesi esas olup, bu husustaki uyuşmazlıklar, münhasıran Uyuşmazlık Çözüm Kurulu tarafından karara bağlanır. Bununla birlikte uyuşmazlığın yabancılık unsuru taşıması halinde, Dispute Resolution Chamber (DRC) farklı federasyonlara ait kulüpler arasındaki uyuşmazlıklarda görevli merciidir.
[1] http://arsiv.ntv.com.tr/news/280928.asp
[2] https://www.tff.org/Resources/TFF/Documents/TALIMATLAR/Profesyonel-Futbolcularin-Statusu-ve-Transferleri-Talimati.pdf
[3] https://www.tff.org/Resources/TFF/Documents/TFF/Lisanslama/2023-2024-sezonu-ilan-edilmesi-gereken-hususlar.pdf
