1.Olayın Gelişimi
20 Eylül 2022 tarihinde Süper Lig’in 5. Haftasında oynanan Beşiktaş v Ankaragücü maçının bitiminin hemen ardından yaşanan olaylar uzun süre kamuoyunda tartışıldı. Maç sonunda sahaya giren bir Ankaragücü taraftarı, Beşiktaşlı futbolcuların bulunduğu alana doğru hareket ederek futbolculara saldırı girişiminde bulundu ancak Beşiktaş futbolcusu Josef De Souza, sahaya giren taraftara karşı bu saldırıyı engelleyecek şekilde hamle yaptı. Maçın hakemi Mete Kalkavan, bu hareketi kırmızı kart ile cezalandırdı.[1]
“Spor Toto Süper Lig ‘in 5. haftasında heyecan dolu geçen maçta Beşiktaş , MKE Ankaragücü deplasmanında 3-2 kazandı. Gergin geçen mücadelenin son düdüğünün ardından ortalık karıştı. Bir Sarı-Lacivertli taraftar sahaya atladı ve tam yarı sahadaki Cenk Tosun ile Salih Uçan’a tekme attı. Bu anların ardından Josef de Souza da takım arkadaşlarından uzaklaştırmak adına o taraftara müdahale etti. Mücadelenin hakemi Mete Kalkavan da bu hareketinden dolayı Brezilyalı yıldıza direkt kırmızı kart gösterdi.”
Bu cezanın doğru olup olmadığı spor basınında ve kamuoyunda uzun süre tartışıldı. Beşiktaş resmi internet sitesinde ceza sert bir dille eleştirildi.[2] Josef De Souza ise sosyal medya hesaplarından yaptığı açıklama ile cezayı eleştirdi ve kendisinin haklı olduğunu savundu.[3]
“Saldırı toplu olarak bulunduğumuz yere yönelikti. Elinde bıçak mı var, ne var bilmiyoruz. Cenk dönmeseydi, saldırgan belini kırardı. Ne niyetle saldırdığını bilemeyiz. Benim saldırma niyetim yok. Sadece savunup bırakıyorum. Kenara koşarak hemen güvenliği, polisi çağırmaya çalıştım. Bu, görüntülerde de görülüyor. Niyetim kötü olsaydı polisi ve güvenliği çağırmazdım. Hakem benden rica etti ve ben de tüm maçta hakeme yardımcı oldum. Neden kart gördüğümü anlamakta güçlük çekiyorum. Bu tip olayların saha içinde olması en büyük üzüntüm. Umarım bir daha yaşanmaz. Kafamızın içinde sadece futbol olmalı, gerisi bizi ilgilendirmiyor”
2.Futbolcunun Disiplin Sevki ve PFDK Kararı
Josef De Souza, Beşiktaş v Ankaragücü maçının ardından 6 Eylül 2022 tarihinde Türkiye Futbol Federasyonu Hukuk Müşavirliği tarafından Profesyonel Futbol Disiplin Kurulu’na sevk edilmiştir.[4]
“BEŞİKTAŞ A.Ş. Kulübü futbolcusu JOSEF DE SOUZA DIAS’ın 04.09.2022 tarihinde oynanan MKE ANKARAGÜCÜ-BEŞİKTAŞ A.Ş. Spor Toto Süper Lig müsabakasındaki “sportmenliğe aykırı hareketi” nedeniyle Futbol Disiplin Talimatı’nın 36. maddesi uyarınca 05.09.2022 tarihinden itibaren tedbirli olarak PFDK’ya sevkine karar verilmiştir.”
Profesyonel Futbol Disiplin Kurulu, 8 Eylül 2022 tarihli toplantıda Futbol Disiplin Talimatı’nın 94. Maddesinin 4. Fıkrası uyarınca otomatik ceza dışında ek ceza tayinine yer olmadığına karar vermiştir.[5]
“BEŞİKTAŞ A.Ş. sporcusu JOSEF DE SOUZA DIAS hakkında, 04.09.2022 tarihinde oynanan MKE ANKARAGÜCÜ-BEŞİKTAŞ A.Ş. Spor Toto Süper Lig müsabakasında, sportmenliğe aykırı hareket nedeniyle sevk yapılmış ise de, kırmızı kart görmüş olması nedeniyle FDT’nin 94/4. hükmü bağlamındaki otomatik cezası dışında ayrıca CEZA TAYİNİNE YER OLMADIĞINA,”
Karara karşı Beşiktaş tarafından Türkiye Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu’na başvurulmuş olup Tahkim Kurulu, 09.09.2022 T., 2022/352.E ve 2022/327.K sayılı kararı ile başvuruyu reddederek kararın onanmasına oybirliği ile karar vermiştir.[6]
“Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin, futbolcusu Josef de Souza Dias ile ilgili Profesyonel Futbol Disiplin Kurulu’nun 08.09.2022 tarih ve E.2022-2023/54 – K.2022-2023/75 sayılı kararına itirazı incelendi. Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin futbolcusu Josef de Souza Dias’ın kırmızı kart görmüş olması nedeniyle FDT’nin 94/4. hükmü bağlamındaki otomatik cezası dışında ayrıca ceza tayinine yer olmadığına karar verilmesinde yapılan müzakere neticesinde;
-Esas hakkında karar verildiğinden uygulamanın durdurulması talebinin reddine,
-PFDK kararının sonuç bölümünde usul ve mevzuata aykırı herhangi bir yön bulunmadığı anlaşıldığından, başvurunun reddi ile kararın onanmasına, oybirliği ile karar verilmiştir.”
3.Futbol Disiplin Talimatının İlgili Maddeleri
Türkiye Futbol Federasyonu’nun teşkilatı, TFF Statüsünde belirlenir. Türkiye’deki her türlü futbol teşkilatı TFF’ye bağlıdır ve bunların hak ve görevleri TFF Statüsü ve diğer talimatlarda tanımlanır. TFF Statüsünün 58. Maddesinde Disiplin Cezaları düzenlenmiştir.[7]
“Futbol müsabakaları ve organizasyonlar sırasında kulüpler ve bireyler tarafından işlenen tüm disiplin ihlalleri ve sportmenlik dışı davranışlar ve bu gibi kulüp ve kişilere uygulanacak disiplin cezaları TFF Yönetim Kurulu tarafından, genel kabul görmüş ulusal ve uluslararası uygulamalar ile FIFA ve UEFA Disiplin Talimatları doğrultusunda çıkarılacak TFF Disiplin Talimatı’nda düzenlenir.
Disiplin Kurulları, kulüpler ve kişiler tarafından sergilenen tüm disiplin ihlalleri veya sportmenlik dışı davranışları ele alır ve karara bağlar.”
TFF Statüsü uyarınca TFF tarafından 2017 yılının Ağustos ayında Futbol Disiplin Talimatı yayınlanmıştır.[8] Josef De Souza’nın disiplin sevk maddesi, Talimatın Sportmenliğe Aykırı Hareket başlıklı 36. Maddesidir.
“Sportmenliğe veya spor ahlakına aykırı hareket eden, tutum ve davranışlarıyla TFF’nin saygınlığını zedeleyen ya da futbolun değerini düşüren eylemlerde bulunan veya basın ve yayın organları ya da sosyal medya aracılığıyla sporda şiddet veya düzensizliği teşvik eden veya taraftar eylemlerine sebebiyet verebilecek mahiyette veya müsabaka görevlilerini etki altına almaya yönelik, dürüstlüklerini veya tarafsızlıklarını sorgulayan veya itibarsızlaştırmaya çalışan sportmenliğe, spor ahlakına veya fair-play anlayışına aykırı açıklama ya da beyanlarda bulunan;
(a) Futbolculara 1 ila 3 müsabakadan men cezası, verilir.”
Talimatın 94. Maddesinde Kişilerin İhraç Edilmesi hususu düzenlenmiştir.
“(1) Resmi müsabakalarda hakem tarafından kırmızı kart gösterilerek oyundan ihraç edilen futbolcular, 5. Fıkra hükmü saklı kalmak koşuluyla idari tedbirlidirler ve cezaları sona erinceye kadar hiçbir resmi müsabakada oynayamazlar.
(4) Resmi müsabakalarda, oyun disiplinini bozan veya cezai nitelikteki fiili nedeniyle, oyun alanından çıkarılan futbolcu ve diğer görevliler, Disiplin Kurulu tarafından daha ağır bir ceza verilmediği takdirde o müsabakayı takip eden ilk resmi müsabakada oynayamaz veya görev alamaz.”
4.Emsal Olaylarda Verilen Kararlar
- 19 Mayıs 2022 tarihinde İngiltere Premier Liginde oynanan Everton v Crystal Palace maçının bitiminin ardından çok sayıda Everton taraftarı sahaya girmiş, bir taraftar o esnada sahada bulunan Crystal Palace Teknik Direktörü Patrick Vieira’ya saldırmaya çalışmıştır. Patrick Vieira ise taraftara karşılık vermiştir. Maçın ardından İngiliz kamuoyunda yoğun tartışmalar yaşanmış ancak İngiltere Futbol Federasyonu (FA) tarafından Vieira’ya herhangi bir ceza verilmemiştir.[9] FA, Everton takımına saha olayları nedeniyle ceza vermekle yetinmiştir.
- 21 Aralık 2011 tarihinde Hollanda Kupasında oynanan Ajax v AZ Alkmaar maçında sahaya giren bir taraftar, AZ Alkmaar kalecisi Esteban Alvarado’ya saldırmıştır. Esteban Alvarado, oldukça sert bir şekilde karşılık vererek taraftarı yerde tekmelemiştir. Maçın ardından Hollanda Futbol Federasyonu (KNVB) Esteban Alvarado’nun eyleminin haksız tahrik altında işlenmiş olması nedeniyle futbolcunun kırmızı kartını iptal etmiştir.[10]
5.Meşru Savunma ve Haksız Tahrik
Yayıncı kuruluşun servis ettiği görüntülerde açıkça görülmektedir ki Beşiktaş v Ankaragücü maçının bitiminin hemen ardından sahaya atlayan Ankaragücü taraftarı, Beşiktaş futbolcuları Cenk Tosun ve Salih Uçan’a tekme atarak saldırmış, bir sonraki hamlesi ise Josef De Souza’nın müdahalesiyle engellenmiştir. Josef De Souza’nın müdahalede bulunurken şiddetli eylemde bulunması, PFDK tarafından sportmenliğe veya spor ahlakına aykırı tutum ve davranış olarak değerlendirilmiştir.
Futbol Disiplin Talimatının 4. Maddesinde Disiplin Cezaları ve Disiplin İhlallerine uygulanacak Temel İlkeler düzenlenmiştir. Buna göre;
“Kulüpler ya da gerçek kişiler sportmenliğe, oyun kurallarına ve TFF kararları ile talimatlarına aykırı davranmaları halinde disiplin cezaları ile cezalandırılır.
Bu talimatta belirtilen disiplin cezaları temel cezalardır. Özel şartların varlığı halinde, bu cezalar ağırlaştırılabilir ya da hafifletilebilir.
Sportmenliğe veya diğer disiplin hükümlerine aykırı davranışlarda, hakemin durumu görmemesi nedeniyle bir karar vermemiş olması disiplin cezalarının verilmesine engel olmaz.
Bu talimat hükümleri uyarınca verilecek cezalar, somut olayın objektif ve sübjektif tüm şartları, ihlalde bulunan kişinin kusur derecesi, ağırlaştırıcı ve hafifletici tüm nedenler değerlendirilmek suretiyle belirlenir.”
Öncelikle ve önemle belirtmek gerekir ki, FIFA ve UEFA tarafından geliştirilen disiplin uygulamalarında ceza hukukunun evrensel olarak kabul edilen temel ilkeleri de göz önünde bulundurulmaktadır. Dolayısıyla FIFA ve UEFA’nın disiplin kararlarında evrensel ceza hukuku ilkelerinin göz önünde bulundurulduğu söylenebilecektir. TFF Statüsü uyarınca PFDK, FIFA ve UEFA uygulamalarını dikkate alarak karar vermektedir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin[11] Adil Yargılanma Hakkı başlıklı 6. Maddesine göre “Herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, kamuya açık olarak ve makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkına sahiptir.”
Ceza Hukukunun temel ilkeleri ülkemizde 5237 s. Türk Ceza Kanunu ile düzenlenmekte ve evrensel hukuk ilkeleri gözetilmektedir.[12] Kanunun 25. Maddesinde Meşru Savunma ve Zorunluluk Hali düzenlenmektedir.
“Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.”
Sınırın Aşılması başlıklı 27. Maddenin 2. Fıkrasında ise “Meşru savunmada sınırın aşılması mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaştan ileri gelmiş ise faile ceza verilmez.” hükmüne yer verilmiştir.
Haksız Tahrik başlıklı 29. Maddede ise “Haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimseye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla ve müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir.” hükmü yer almaktadır.
Görüleceği üzere bir eylemin meşru savunma olarak değerlendirilebilmesi için;
- Haksız bir saldırı bulunmalıdır.
- Saldırı, meşru savunma ile korunabilecek bir hakka yönelmelidir.
- Meşru savunma, saldırı ile eşzamanlı ve zorunlu olmalıdır.
- Meşru savunma, saldırı ile orantılı olmalıdır.
6.Futbolcuya Verilen Cezanın Değerlendirilmesi
PFDK veya Tahkim Kurulu tarafından gerekçeli karar açıklanmadığı için Josef De Souza’nın hangi eyleminden dolayı Futbol Disiplin Talimatı’nın 36. Maddesine aykırı davrandığı belirlenememektedir. Ancak açık kaynaklardan ulaşılabilecek mevcut veriler ile aşağıdaki sonuca varılmıştır. Dolayısıyla kamuoyuna yansımayan başka bir eylem var ise konu farklı şekilde değerlendirilebilecektir.
Söz konusu eylem, PFDK ve Tahkim Kurulu tarafından meşru savunma olarak değerlendirilmediği gibi haksız tahrik indirimi de uygulanmamıştır. Yukarıda açıklanan hususlar değerlendirildiğinde Josef De Souza’nın Ankaragücü taraftarına karşı gerçekleştirdiği eylemin kendisine veya bir başkasına yönelik bir saldırıyı engellemeye yönelik olduğu, saldırının haksız olduğu, savunma eyleminin saldırı ile eşzamanlı olduğu izahtan varestedir. Kanaatimce, Josef De Souza Ankaragücü taraftarını tutup yere yatırmak suretiyle engellediği için saldırı ile orantılı bir karşılık vermiştir. Bu nedenle Josef De Souza’nın eyleminin meşru savunma nedeniyle gerçekleştiği kabul edilmeli ve futbolcuya ceza verilmemeliydi. Bu görüş kabul görmese dahi eylemin haksız tahrik altında gerçekleştiği kabul edilerek 1 maçlık men cezası iptal edilmeliydi.
Beşiktaş Kulübünü PFDK ve Tahkim Kurulunda vekil sıfatıyla temsil eden, kanaatimce ülkemizde Spor Hukuku’nun en iyi uygulayıcılarından olan, CAS ve Euroleague Hakemi Av. Emin Özkurt, 10 Eylül 2022 tarihinde Türkiye Barolar Birliği tarafından düzenlenen Spor Hukukunda Tahkim Panelinde konuşmacı olarak yer almıştır. Av. Emin Özkurt konuşmasında Tahkim Kurulunun tanık dinletme talebini kabul etmediğini ve meşru savunma hükümlerinin dikkate alınmadığını belirtmiştir.[13]
[1] https://www.fanatik.com.tr/josef-de-souza-ankaragucu-maci-sonrasi-kirmizi-kart-gordu-2299622
[2] https://bjk.com.tr/tr/haber/84435/josefe-kart-yanlis-hesap.html
[3] https://www.fotomac.com.tr/besiktas/2022/09/05/besiktasli-josef-de-souzadan-ankaragucu-maci-aciklamasi-niyetim-kotu-olsaydi
[4] https://www.tff.org/default.aspx?pageID=1294&ftxtID=38509
[5] https://www.tff.org/default.aspx?pageID=246&ftxtID=38526
[6] https://www.tff.org/default.aspx?pageID=247&ftxtID=38535
[7] https://www.tff.org/Resources/TFF/Documents/TFF-KANUN-STATU/TFF-Statusu.pdf
[8] https://www.tff.org//Resources/TFF/Documents/TALIMATLAR/Futbol-Disiplin-Talimati.pdf
[9] https://www.goal.com/en/news/everton-charged-for-pitch-invasion-that-led-to-fan-incident-with-/blt64f3d8c029027b64
[10] https://www.bbc.com/sport/football/16296118
[11] https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf
